Bağırsak Parazitleri (Bağırsak Kurtları)

Parazitler; memelilerin bağırsak sistemine yerleşerek hastalık oluştururlar. Parazitlerin yaptığı hastalığa (enfeksiyona) enfestasyon denir. Temizlik koşullarının yeterli derecede sağ­lanamadığı, geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde sıklıkla hastalık etkeni olarak tes­pit edilirler. Bağırsak parazitleri insanlara dışkı bulaşmış su ve besinlerden; hayvan­lardan; parazit içeren az pişmiş veya çiğ et­lerden; larvaların toprakla temas sırasında deriden içeri girmesiyle bulaşabilirler. Pa­razite bağlı iltihabı (enfeksiyonu) olan bazı kişilerde herhangi bir bulgu yokken bazı kişilerde, karın ağrısı, kramplar, kabızlık, gaz ve ishal görülebilir. Daha ciddi iltihabi durumlarda (enfeksiyonlarda), kilo kaybı, ateş, bulantı, kusma veya kanlı dışkılama saptanan belirtilerdir. Bazı parazitler ise kansızlığa, astıma, sinirliliğe, deri döküntü­lerine neden olabilirler. Bağırsaklar dışında vücudun diğer bölgelerine, göç edebilirler. Bu belirtiler başka hastalıklarda da saptana­bileceği için parazit enfeksiyonlan mutlaka

 

tanısı ile desteklenmelidir. Eğer bağırsak parazitinden şüpheleniliyorsa üç gün ard arda dışkıda parazit (parazitolojik) incelenmesi yapılmalıdır.

Ülkemizde sık rastlanan bağırsak parazitlerini, üç gru­ba ayırmak mümkündür:

* Tek hücreliler: Entamoeba histolytica (amip), giardia lamblia, cryptosporidium parvum.

* Yuvarlak solucanlar: enterobius vermicularis (kıl kurdu), ascaris lumbricoides (solucan), ancylostoma duodenale/necator americanus (kancalı kurtlar), trichuris trichuria (kamçılı parazit).

* Yassı solucanlar: tenia saginata/tenia solium (sığır/domuz tenyası).

Bağırsak parazitleri:

Entamoeba histolytica,

Giardia Lamblia,

Ascaris Lumbricoides

Cryptosporidium Parvum

Enterobius Vermicülaris ,

Ancylostoma Duodenale / Necator Americanus (kan­calı kurtlar)

Trichuris Trichuria (kamçılı parazit)

Tenia saginata / Tenia solium (sığır/domuz tenyası)

 

 

Entamoeba Histolytica Enfestasyonu:

Entamoeba Histolytica tek hücreli bir parazittir. İki formu vardır (trofozoit ve kist formları). Trofozoit ola­rak bilinen formu canlı, çoğalan, hastalık oluşturan formudur. Kist olarak adlandırı­lan formu bulaşmada rol oynayan formu­dur, ancak uygun ortam koşullarında trofozoit formuna dönüşerek hastalık oluşturur. İnsandan insana bulaşır. Paraziti içeren dış­kının su veya gıdalara bulaşmasıyla yayılır. Bu tip sular, işlenmeden (filtre edilmeden) ve gıdalar iyi temizlenmeden ağız yoluyla alı­nırsa “amipli dizanteri” oluşur.

Belirti ve bulgular:

Sık tuvalet ihtiyacı, ka­rın ağrısı, günde 10 kez kanlı-sümüklü (mukuslu) ishal , bazen ateş, sıvı kaybından do­layı derinin esnekliğinin azalması sıklıkla gözlenen belirtilerdir. Bazı olgularda bağır­sak duvarında ülserlere veya bağırsak duva­rını aşarak kan yoluyla karaciğere giderek karaciğerde apselerine neden olabilir.

Tanı:

Üç gün ard arda alınan dışkı örneği parazitoloji laboratuvarında, özel boyalarla (Trichrom) boyanarak incelenir. Özel bo­yama uygulanmadığında tanı şüphelidir. Amibe bağlı karaciğer apsesi şüpheli du­rumlarda ise kanda “amip mikrobuna” ba­kılması önerilir.

Tedavi:

Ülkemizde amip tedavisinde metronidazol kullanılmaktadır.  Hamilelikte önerilmez.

Korunma:

Kist bulaşını önlemek için sula­rın dağıtılması konusunda doğru ve sağlıklı yöntemler uygulanmalıdır (doğru sanitasyon uygulanmalı). Çiğ tüketilecek sebze ve meyveler temiz suyla iyice yıkanmalıdır. Mümkünse şişelenmiş sular içilmeli ya da suların dezenfeksiyonunda iyot kullanılma­lı veya 20 dakika kaynatıldıktan sonra içil­melidir.

Giardia Lamblia Enfestasyonu:

Giardia, insanlarda en sık rastlanan, özel­likle içme suyundan bulaşan bağırsak para­zitlerinden biridir. Kist şekliyle ağızdan alı­nan parazit ince bağırsaklara ve bazen saf­ra kesesine yerleşir. Trofozoit şekilleri ba­ğırsak duvarına yapışırlar. Bağırsak duvarı­na yapıştıkları için bağırsaklardan besinle­rin emilimini engellerler. Kanalizasyon işçi­leri, ortak yaşanan ortamlardaki kişiler, kreş çocukları, huzur evindeki yaşlılar ve onların bakımlarıyla görevli personel, özel­likle risk altındaki kişilerdir. Son yıllarda er­kek homoseksüellerde saptanma yüzdesi artmaktadır.

Bulgu ve belirtiler:

Kramp şeklinde karın ağrısı, bağırsaklarda gaz, açık renk dışkılama, yağ emilimin bozulma­sı, titremeler, mide şişkinliği ve ishal enfek­siyonun belirtileridir. Dışkılama yağlı ve ol­dukça kötü kokuluolur.

Tanı:

Giardia’ya bağlı ishal şüphesinde dış­kıda parazit incelemesi altı defaya kadar tekrarlanmalıdır. Dışkıda parazitin kist for­mu veya çok yoğun ishal olgularında trofozoit formu görülür. Kist formunun tespit edilmesi için lugol ve seram fizyolojikle ru­tin parazit inceleme tekniği kullanılır. Trofozoit formunun tespit edilmesi için ise bir boyama yapılır. Aynı za­manda immün boyama “direkt floresan an­tikor (DFA) testi’de tanı için kullanılan bir başka testtir.

Tedavi:

Tedavisinde metronidazol kullanıl­maktadır. Hamilelikte önerilmez.

Korunma:

Kist bulaşını önlemek için sula­rın dağıtılması konusunda doğru ve sağlıklı yöntemler uygulanmalıdır (doğru sanitasyon uygulanmalı). Özellikle tarımda insan dışkısı içeren sular sulama suyu olarak kul­lanılmamalıdır. Mümkünse şişelenmiş sular içilmeli ya da suların  dezenfeksiyonunda iyot kullanılmalı veya 20 dakika kaynatıl­dıktan sonra içilmelidir. Çiğ tüketilecek sebze ve meyveler temiz suyla iyice yıkan­malıdır.

Cryptosporidium Parvum Enfestasyonu:

Cryptosporidium; 12 yaş altındaki çocuklarda kendiliğinden iyileşen ishale neden olur. Sulardan bulaşır. Bağışıklık sistemi sağlam olan kişilerde ishale ve karın ağrısına ne­den olur, 10-15 gün içinde kendiliğinden iyileşir. Ancak, bağışıklık sistemi zayıflamış olan, kanser hastalarında veya AİDS hasta­larında sıvı kaybına bağlı olarak ölümlere neden olabilir.

Belirti ve bulgular:

Bağışıklık sistemi nor­mal olan kişilerde, bulantı, hafif ateş, karın ağrısı, iştahsızlık, günde 5-10 sulu dışkılama, daha sonra kabızlık gelişebilir. Bağışık­lık sistemi zayıflamış kişilerde ise belirtiler sistem belirtileriyle sınırlı kalmaz, solunum problemleri, safra kesesi sarılık, pankreas iltihabı gibi bağır­sak dışı bulgular saptanabilir.

Tanı:

İshal şeklindeki dışkı genellikle çok fazla dışkı parçası içermez buna karşın ço­ğunluğu sulu ve yapısı sümüksüdür (mukus içerir). Ard arda üç defa alınan dışkı ör­neğinden dışkı yayması hazırlanır ve uyar­lanmış (modifiye) aside dirençli boyama ile boyanır. Yaymada ookist isimli yapılar göz­lenirse Cryptosporidium tanısı konur. Ne­gatif sonuç vermek için en az 5-6 örnek in­celenmelidir. DFA tekniği de tanıda kullanı­labilir.

Tedavi:

Kendiliğinden iyileşen ishale ne­den olduğu için ilaç tedavisine gerek yok­tur, ancak bağışıklık sistemi zayıflamış kişi­lerde sıvı takviyesi ve belirtilerin tedavisi yapılır.

Korunma:

Ookist isimli yapıların bulaşını önlemek için suların dağıtılması konusun­da doğru ve sağlıklı yöntemler uygulanmalıdır (doğru sanitasyon uygulanmalı). Özel­likle tarımda insan dışkısı içeren sular sula­ma suyu olarak kullanılmamalıdır. Müm­künse şişelenmiş sular içilmeli ya da suların dezenfeksiyonunda iyot kullanılmalı veya 20 dakika kaynatıldıktan sonra içilmelidir. Çiğ tüketilecek sebze ve meyveler temiz suyla iyice yıkanmalıdır.

Enterobius Vermicülaris (Kıl Kurdu) Enfestasyonu:

Çocuklarda en sık rastlanan parazittir. Erişkin şekli kıl gibi gö­rüldüğü için halk arasında “kıl kurdu” adını almıştır. Sadece insanlarda parazit özelliği vardır (parazitlik yapar). Tüm dünya üze­rinde yaygındır. Yumurtasının ağızdan alın­ması sonucu parazit kalın bağırsaklara yer­leşir ve dişisi geceleri makattan çıkarak günde yaklaşık 15.000 yumurta bırakır. Kü­çük çocuklarda makat kaşınması sırasında yumurtalar eller aracılığıyla ağıza taşınır ve çocuk kendi kendine tekrar iltihabı bulaştırır (enfekte eder) ve buna “otoenfeksiyon” denir. Bazı durumlarda yumurtalar makat çevresinde olgunlaşır larvalar makattan içe­ri girerek tekrar enfeksiyona neden olur, “retroenfeksiyon“. Etrafa yayılan (çarşaf, divan örtüsü, kanape vs.) yumurtaların ka­zara solunmasıyla, yutağa gelen yumurtalar yutularak enfeksiyon oluşabilir. Enterobius son derece bulaşıcı bir para­zittir.

Belirti ve bulgular:

En tipik belirtisi makat bölgesinde kaşıntıdır. Bunun yanısıra uyku­suzluk, sindirim sistemi bozuklukları, karın ağrısı, gerginlik ve sinirlilik saptanan bul­gulardır.

Tanı:

Dışkıda Enterobius vermicularis yu­murtası parazitolojik inceleme ile saptanır. Daha etkili olan yöntem ise “seloteyp yön­temidir” bir mikroskop camı (lam) üzerine yapıştırılmış olan seloteyp çocu­ğun veya şikayeti olan kişinin makat bölge­sine, sabah tuvalete gitmeden, yıkanma­dan, yataktayken bir kaç kere yapıştırılır, seloteyp tekrar bu cam (lam) üzerine yapış­tırılır ve parazitoloji laboratuarına gönde­rilir. İncelemede parazitin makat bölgesine bıraktığı yumurtalar görülür. Bazı durum­larda hasta kişilerin iç çamaşırlarında ya da makat bölgesinde çok küçük olan kıl kurt­ları görülebilir.

Tedavi:

Tedavisinde parazite karşı bazı ilaçlar kullanılır (mebendazol, pirantel pamoat). Çok bulaşıcı olduğu için, bir tek bi­reyde rastlanması durumunda evde yaşa­yan tüm bireylerin tedavi edilmesi gerekir. Ayrıca evdeki tüm iç çamaşırları, yatak çar­şafları, divan örtüleri yani bulaşın olma ola­sılığı olan her türlü giysi/kumaş kaynatıl­malıdır.

Korunma:

Başlıca korunma yolu ellerin yı­kanmasıdır. Ayrıca iltihabı almış (enfekte olan) bireyler tedavi edilerek yumurta bulaşının önlenmesi sağlanmalıdır.

Ascaris Lumbricoides (solucan) Enfestasyonu:

Tüm dünyada yaygındır. Günde 200.000 yumurta bırakır. Yumurta­ların hastalık oluşturabilmesi için toprak veya dışkıda 30 gün kadar kalması gerekli­dir. Sadece insanlarda parazit özelliği var­dır (parazitlik yapar). Daha çok uygun ko­şullarda hazırlanmamış dışkı bulaşı olan gı­dalardan ve sulardan bulaşır. Ağızdan alın­dıktan sonra, larva formu bağırsaklarda or­taya çıkar oradan kan yoluyla karaciğer, kalp, akciğerleri geçer, akciğer keselerine (bronşlara) gelir öksürük sırasında yutulur ve ince bağırsaklarda erişkin formuna geli­şir. Bu göç sırasında karaciğer, apandisit (appendiks) gibi çeşitli organlarda, yerleşerek erişkin formuna gelişebilir.

Belirti ve bulgular:

Göç eden larva; iltihabi reaksiyonlara, öksürüğe, kanlı balgam, ateş, deri döküntüsüne, zatürreeye, kan hücrelerinden birisi olan eozinofillerin artı­şına neden olabilir. Erişkin haldeki formlar ise; bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal, kilo kaybı, iştahsızlık, sinirlilik, burun kaşıntısı, salya, karın zarı iltihabı, bağırsak tıkanmala­rına, ağızdan, burundan, makattan çıkmaya ve bulundukları organa özgü problemlere; safra kanallarına yerleşmesi, karaciğer apsesi, pankreas iltihabı, apandisite, sarılığa neden olurlar.

Tanı:

Dışkıda yumurtalarının görülmesiyle tanı konur.

Tedavi:

Parazite karşı bazı ilaçlar (örn: mebendazol, albendazol, pirantel pamoat) te­davi için kullanılır.

Korunma:

Bulaşı engellemek için, parazit iltihabı olan kişilerin tedavisi gerekmekte­dir. Suların dağıtılması konusunda doğru ve sağlıklı yöntemlerin kullanılması (doğru sanitasyon uygulanmalı), el yıkamanın doğ­ru ve sık olarak uygulanması önerilmekte­dir. Çiğ tüketilecek sebze ve meyvelerin iyice yıkanması gerekmektedir.

Ancylostoma Duodenale / Necator Americanus (Kan­calı Kurt) Enfestasyonu:

Sadece insanlarda parazit özelliği vardır (parazitlik yapar). Özellikle Doğu Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde saptanmaktadır. Larvanın deriden içeri gir­mesiyle hastalık başlar. Larva kan yoluyla karaciğer, kalp, akciğerleri geçer, akciğer keselerine (bronşlara) gelir öksürük sıra­sında yutulur ve ince bağırsaklarda erişkin formuna gelişir.

Belirti ve bulgular:

Deriden giriş bölgesin­de kaşıntı, deride reaksiyon oluşur. Akci­ğerlere göç sırasında zatürree (pnömoni) gözlenebilir. Bağırsaklarda kanamalara, ishale ve parazi­tin kan emmesinden dolayı kansızlık olu­şur.

Tanı: Dışkıda yumurtaların görülmesiyle tanı konur.

Tedavi: Kansızlık tedavisinin yanı sıra para­zit için mebendazol ve pirantel pamoat gi­bi bazı ilaçlar kullanılır.

Korunma: Çok yaygın olarak saptandığı yerlerde deniz kenarında ve toprakta çıp­lak ayakla gezmemek alınabilecek önlemle­rin başında gelmektedir. Ayrıca Ancylostoma duodenale yumurtasının alınmasıyla da bulaşabileceği için tüketilecek çiğ sebze ve meyvelerin iyice yıkanması gerekmektedir.

Trichuris Trichuria (kamçılı parazit) Enfestasyonu:

Erişkini kamçıya ben­zediği için kamçılı parazit adını almıştır. Yumurtasının ağız yoluyla alınmasıyla has­talık oluşturur. Yumurtanın dış ortamda yaklaşık bir ay kadar gelişmesi gereklidir. Kalın bağırsaklarayerleşir.

Belirti ve bulgular:

Kanlı ishal, kilo kaybı, karın ağrısı, karın bölgesinde hassasiyet, gelişme geriliği kansızlık gözlenen belirti­lerdir. Ağır ishalli olgularda tüm makatın dışarı çıkması görülebilir.

Tanı: Dışkı örneğinde yumurtalarını görül­mesiyle tanı konur.

Tedavi: Tedavisinde parazit için ilaçlar kul­lanılır (örn: mebendazol, albendazol). Korunma: Suların dağıtılması konusunda doğru ve sağlıklı yöntemlerin kullanılması (doğru arındırma uygulanmalı), el yıkama­nın doğru ve sık olarak uygulanması öneril­mektedir. Çiğ tüketilecek sebze ve meyve­lerin iyice yıkanması gerekmektedir.

Tenia saginata / Tenia solium (sığır/domuz tenyası) Enfestasyonu:

Ten­ya, halk arasında “abdest bozan“, “şerit” olarak adlandırılır. İyi pişmemiş/çiğ sı­ğır/domuz etinin tüketilmesiyle bulaşır. Sı­ğır/domuz yumurtaları alır, parazitin larva­sı bu hayvanların dokularına yerleşir. İn­sanlar bu larva içeren etleri az pişmiş ya da çiğ tükettiğinde, bağırsaklarında erişkinleri gelişir. Bir süre sonra erişkin bağırsaklara sığmamaya başlayınca, olgunlaşınca parça parça kendini bırakır. Hastaların bunu engellemesi mümkün değildir. Bu nedenle abdest bozan adını almıştır.

Sığır tenyasının yumurtasının ağız yoluyla alınması, iltihabi durum (enfeksiyon) gelişmesine neden ol­mazken, domuz tenyasının yumurtasının alınması insanların dokularına larvasının yerleşmesine neden olarak hastalık oluştu­rabilir.

Belirti ve bulgular: Hastalık genellikle be­lirti vermez, hasta dışkısında “şerit” parça­cıklarını görünce doktora başvurur. Karın ağrısı, ishal, bulantı, halsizlik, kilo kaybı gö­rülebilir.

Tanı: Dışkıda parazitin yumurta ve şerit parçacıklarının görülmesi ile tanı konur. Seloteyp denilen bir yöntem de parazit yu­murtalarını göstermek için kullanılabilir.

Tedavi: Tek doz ilaç tedavisi yapılır (örn: niklozamid).

Korunma: Etlerin iyi pişirilerek yenmesi, veteriner kontrolünden geçmiş etlerin tü­ketilmesine özen gösterilmesi, alınacak en önemli önlemlerdir.